Imię Joachima Lelewela niezmiennie kojarzy się nam z Uniwersytetem Wileńskim. Jedynie nieliczni wiedzą, że w Wilnie spędził on zaledwie 9 z 75 lat swojego życia. Urodził się natomiast w Warszawie 22 marca 1786 roku. Pochodził ze środowiska inteligencji niemieckiej. Jego ojcem był Karol Lelewel, kapitan gwardii koronnej, wieloletni generalny kasjer Komisji Edukacji Narodowej, matką - Ewa Szulettówna, córka cześnika rzeczyckiego.

Młody Lelewel pierwsze nauki pobierał u księdza proboszcza w Okrzei, potem uczył się w Kolegium Pijarów w Warszawie, ogromną wiedzę, którą zasłynął później, zdobył jednak jako samouk.

Do Wilna po raz pierwszy Lelewel przybył mając 18 lat - w roku 1804. Został przyjęty wówczas na Uniwersytet Wileński jako stypendysta i zapisał się na wykłady: prawa, literatury łacińskiej, historii naturalnej, geometrii, fizyki, rysunku. Daleki był od aktualnej polityki, znacznie bardziej interesowała go bowiem przeszłość. Uwieńczeniem tych zainteresowań była wydana w 1807 roku książka zatytułowana "Edda, czyli księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców". W rok później światło dzienne ujrzała kolejna jego książka "Rzut oka na dawność litewskich narodów i związki ich z Herulami". Ta ostatnia wywołała konflikt między młodym studentem a rektorem uniwersytetu Janem Śniadeckim. W tym samym roku Lelewel ukończył studia i nie ubiegając się o stopień magistra opuścił Wilno. Powrócił dopiero po 6 latach, po otrzymaniu pisma od Jana Śniadeckiego, w którym rektor zaproponował mu katedrę historii Uniwersytetu Wileńskiego. Pierwszy wykład inauguracyjny odbył się 4 maja 1815 roku. W ciągu trzech kolejnych lat akademickich wykładał historię powszechną z uwzględnieniem numizmatyki, dyplomatyki i chronologii. Po wygaśnięciu kontraktu w roku 1818 powrócił do Warszawy, gdzie został pracownikiem biblioteki przy Uniwersytecie Warszawskim i jednocześnie wykładał bibliografię.

Po raz trzeci powrócił do Wilna w roku 1821, kiedy to po napisaniu rozprawy konkursowej pt. "O historii, jej rozgałęzieniu i naukach związek z nią mających" otrzymał nominację na profesora historii. Inauguracyjny wykład odbył się w roku 1822. Jego wykłady cieszyły się wśród studentów ogromną popularnością. Na jego prelekcje uczęszczało około 400 osób (uczelnia liczyła wówczas 670 studentów).

Wszystko się jednak wkrótce skończyło. Po tym jak rząd carski w 1823 r. wpadł na trop tajnych związków filomatów i filaretów, Lelewel został zwolniony (w 1824 r. ) z pracy i 17 października opuścił Wilno. Tym razem już na zawsze. Resztę życia spędził w Warszawie, Paryżu i Brukseli. Zmarł 29 maja 1861 roku w Paryżu i został pochowany na cmentarzu Montmartre. W roku 1929 w związku z obchodami 350 rocznicy Uniwersytetu Stefana Batorego prochy Lelewela zostały sprowadzone do Wilna i złożone na Rossie.
Na zdjęciu: Joachim Lelewel.

NG 50 (435)