Realizację praw osób należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych gwarantuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.

* Artykuł 32 Konstytucji mówi: "Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

*Artykuł 35 Konstytucji:

1. Rzeczpospolita zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i grup etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.

2. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowych.

Podstawowe standardy ochrony państwowości mniejszości narodowych zapisane są w dokumentach międzynarodowych. Polska zawarła szereg traktatów, umów dwustronnych, w których zawarte są szczegółowe regulacje tych praw. Kraj nasz jako strona konwencji międzynarodowych ma obowiązek dostosowywania do nich postanowień ustawodawstwa krajowego.

W utrzymaniu i rozwoju tożsamości narodowej wiodąca rola przypada oświacie.

W ustawodawstwie polskim podstawowe znaczenie w tym zakresie mają:

* Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty,

* Ustawa z dnia 25 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty.

* Ustawa z dnia 8 stycznia 1999 r. - przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego.

Współpraca w dziedzinie oświaty Republiką Litewską realizowana jest w oparciu na:

* Porozumienie między Ministerstwem Edukacji Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Kultury i Oświaty Republiki Litewskiej, podpisane 21 lutego 1992 r. w Wilnie,

* Traktat między Rzeczypospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy, podpisany w Wilnie 26 kwietnia 1994 r.

* Program współpracy między Ministerstwem Edukacji Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej i Ministerstwem Oświaty i Nauki Republiki Litewskiej na lata 1998 - 2001, podpisany w Wilnie 16 listopada 1998 r.

*Umowę między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Litewskiej o współpracy w dziedzinach kultury, oświaty i nauki, podpisaną w Wilnie 17 grudnia 1998 r. /Umowa ratyfikowana przez Stronę polską 26 października 1999 r./

* Uchwały Zgromadzenia Poselskiego Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Sejmu Republiki Litewskiej, powołanego uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 czerwca 1997 r.

Z dniem 1 września 1999 r. rozpoczęto wprowadzanie nowego ustroju szkolnego.

Zakłada on szereg zmian w dziedzinie treści, metod oraz organizacji nauczania. Ustawa wprowadza trójstopniowy ustrój szkolny: 6 - letnią szkołę podstawową, 3 - letnie gimnazjum oraz 3 - letnie liceum profilowane. Wprowadzany ustrój szkolny dotyczy wszystkich szkół publicznych, w tym także dla mniejszości narodowych i grup etnicznych w Polsce.

Zgodnie z omówionymi wyżej kompetencjami wynikającymi z reformy administracji państwowej w Polsce, o nowej sieci szkolnej zadecydowały jednostki samorządu terytorialnego /gminy, powiaty/ prowadzące szkoły podstawowe i gimnazja, realizując Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 15 lutego 1999 r. w sprawie sposobu i terminów dostosowania działalności dotychczasowych szkół podstawowych do wymogów nowego systemu szkolnego oraz tworzenia gimnazjów.

Oświata dla litewskiej mniejszości narodowej w Polsce zlokalizowana jest na terenie województwa podlaskiego. Na odnotowanie zasługuje fakt, że w wyniku wyborów samorządowych np. w gminie Sejny na 18 radnych jest 8 Litwinów, w gminie Puńsk: na 18 radnych - 13 Litwinów, w powiecie na 20 radnych - 3 Litwinów. Litwini zajmują również ważne miejsce we władzach samorządowych na tym terenie, np. wójt gminy Puńsk, starosta w Sejnach, dyrektorzy szkół w litewskim językiem nauczania, przykład - dyrektor Zespołu Szkół w Puńsku. To na tym szczeblu zapadają decyzje o otwieraniu, zamykaniu szkół, klas.

System finansowania szkół przewiduje m. in.

* dotacje - subwencje z budżetu państwa lub budżetu gminy,

* uzupełniające dotacje ze środków samorządowych, przeznaczone na pozapłacowe wydatki bieżące.

Od stycznia 1996 r. szkoły podstawowe prowadzące nauczanie w języku litewskim, podobnie jak wszystkie szkoły podstawowe w Polsce zostały przejęte przez gminy. Środki przeznaczone na finansowanie przekazywane są do budżetu gmin w formie subwencji. Algorytm rozdziału subwencji pomiędzy gminy uwzględnia preferencję z tytułu prowadzenia szkół dla mniejszości narodowych w wymiarze 20 proc. wysokości subwencji w przeliczeniu na jednego ucznia /wynika to z większej liczby godzin lekcyjnych w ramowym planie nauczania, przeznaczonych na naukę języka, historii i geografii kraju ojczystego/.

W związku z otwarciem z dniem 1 września 1999 r. klas gimnazjalnych pojawił się problem dowozu uczniów do szkół. Województwo podlaskie na swoje potrzeby w bieżącym roku szkolnym otrzymało 6 gimbusów.

Wychodząc naprzeciw potrzebom dowozu uczniów mniejszości litewskiej, gmina Sejny otrzymała jeden gimbus.

Ale nie tylko o pomoc w dowozie uczniów do szkół na terenie w większości zamieszkałym przez mniejszość litewską troszczą się władze rządowe i samorządowe w Polsce.

W ostatnim czasie zinwentaryzowane zostały najpilniejsze potrzeby w zakresie remontów szkół, w których uczą się dzieci pochodzenia litewskiego.

Potrzeby w tym zakresie zostały ujęte w planach inwestycyjnych gmin, tym samym w planach budżetowych na najbliższe lata. I tak w roku 2000 zaplanowano np.:

* gmina Puńsk:

- Szkoła Podstawowa w Puńsku - remont sali gimnastycznej,

- W miarę możliwości finansowych - remonty bieżące,

* gmina Sejny:

- adaptacja dodatkowych sal /co najmniej 3/ dla potrzeb gimnazjum,

- Szkoła Podstawowa w Sejnach,

- Szkoła Podstawowa w Łumbie - zmiana pokrycia dachu,

- Szkoła Podstawowa w Krasnogrudzie,

- Szkoła Podstawowa Berżniki,

- Szkoła Podstawowa Ogrodniki.

Podstawa programowa określona Zarządzeniem Ministra Edukacji z 15 lutego 1999 r. jest materiałem wyjściowym do opracowywania programów nauczania dla sześcioletniej szkoły podstawowej i gimnazjum.

Już w listopadzie 1998 r. powołany został zespół roboczy do opracowania podstawy programowej języka mniejszości narodowej lub grupy etnicznej, w którym uczestniczyła przedstawicielka mniejszości litewskiej w Polsce, rekomendowana przez Wspólnotę Litwinów, p. Irena Gasperowicz.

Ministerstwo Edukacji podjęło uzgodnienia ze Wspólnotą Litwinów w sprawie weryfikacji i ewentualnych adaptacji obowiązujących aktualnie programów oraz opracowania nowych programów autorskich /tworzonych przez nauczycieli uczących w szkołach dla mniejszości litewskiej/.

Z zadowoleniem należy odnotować fakt zgłoszenia w ostatnim czasie przez środowisko mniejszości litewskiej programów do nauki języka litewskiego, historii i geografii Litwy.

Pomocną przy opracowywaniu treści podręczników historii nauczanej zarówno w szkołach litewskich w Polsce jak i w szkołach polskich na Litwie, jest powołana w 1992 roku, na mocy Porozumienia o współpracy pomiędzy resortami edukacji Polski i Litwy, Polsko - Litewska Komisja do Badania Problemów Nauczania Historii.

- wymiana informacji o nauczaniu historii w szkołach podstawowych i średnich Polski i Litwy,

- omawianie treści podręczników historii, przedstawianie uwag współpracującym stronom, autorom podręczników i wydawnictwom,

- badanie problemów nauczania historii w szkołach w Polsce, w których nauczanie odbywa się w języku litewskim oraz w szkołach na Litwie, gdzie nauczanie odbywa się w języku polskim.

Prace Komisji przebiegają rytmicznie. Do chwili obecnej odbyło się 8 posiedzeń. Ostatnie - VIII posiedzenie miało miejsce w Warszawie w maju ub.r. W toku dyskusji obie Strony stwierdziły, że celowym byłoby w toku dalszych prac zapraszanie, w miarę potrzeb i możliwości, ekspertów historii literatury, kartografii, językoznawstwa.
Na kolejne posiedzenie Strona litewska zaprosiła polskich ekspertów do Wilna. Trwa uzgadnianie terminu spotkania.

Minister Edukacji Narodowej rozporządzeniem z 19 kwietnia 1999 r. określił zasady oceniania, kwalifikowania, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Należy z całą mocą zaznaczyć, że dotychczas obowiązująca zasada konieczności zdawania egzaminu maturalnego z języka ojczystego dla uczniów mniejszości narodowych zamieszkałych w Polsce nie uległa zmienia. Pkt. 4 Zarządzenia mówi: "Absolwenci szkół lub oddziałów z ojczystym językiem nauczania mniejszości narodowych - oprócz przedmiotów wymienionych w ust. 3 pkt. 1 - zdają egzamin maturalny z języka ojczystego.

Do współpracy nad opracowywaniem zasad i treści egzaminu maturalnego z języka litewskiego, w ramach prac nad nową formułą matury w zreformowanej szkole, Centralna komisja Egzaminacyjna zaprosiła m. in. p. Mariannę Czernialis, dyrektora Liceum Ogólnokształcącego z litewskim językiem nauczania w Puńsku.

W wyniku wspólnie przyjętych uzgodnień powołana została robocza grupa /składająca się z nauczycieli języka i pracowników naukowych/ do opracowania standardów egzaminu maturalnego z języka litewskiego. Zostały także powołane podobne zespoły do opracowania standardów oceniania wewnętrznego i zewnętrznego dla szkoły podstawowej i gimnazjum z litewskim językiem nauczania.

Kontynuowane są - zgodnie z ustalonymi wspólnie ze środowiskiem mniejszości litewskiej w Polsce - działania w zakresie wydawania podręczników szkolnych. Obok podręczników do nauki języka litewskiego oraz historii Litwy /których autorami są najczęściej nauczyciele pochodzenia litewskiego mieszkający w Polsce/ wydawane są także tłumaczone na język litewski podręczniki do przedmiotów realizowanych w ramach nauczania początkowego /matematyka, środowisko społeczno - przyrodnicze, technika oraz wychowanie muzyczne). Podręczniki te wydawane są głównie przez Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne w Warszawie, we współpracy z wydawnictwem "Aušra" w Puńsku.

Od kilku lat Ministerstwo Edukacji Narodowej w Polsce wykupuje pełne nakłady / do bieżącego roku - nakład 1000 szt. każdy tytuł /tych podręczników i przekazuje nieodpłatnie do szkół.

1. Polska przestrzega postanowienia określone prawem międzynarodowym oraz wewnętrznym odnośnie pełnego zabezpieczenia możliwości dostępu do oświaty mniejszości litewskiej w Polsce na tych samych zasadach jak dla obywateli polskich.

2. Reforma oświaty w Polsce w swoich założeniach jest zgodna z tendencjami Unii Europejskiej w tym zakresie.

3. Polska zapewnia pełny, dynamiczny i nowoczesny proces nauczania dla mniejszości litewskiej w Polsce poprzez:

- zreformowane programy nauczania,

- przekazywanie bezpłatnie podręczników,

- zreformowany system oceniania.

4. Baza materialna dla ucznia - przedstawiciela mniejszości litewskiej jest może niejednokrotnie skromna, ale wystarczająca do realizacji programu nauczania, przy czym istnieje realna perspektywa jej poprawy w latach 2000 - 2002.

5. Reforma oświaty w Polsce stworzyła nowe możliwości jakościowe w kształceniu mniejszości litewskiej, znacznie korzystniejsze od poprzednich. Państwo polskie wspiera mniejszość litewską poprzez system prawny, system finansowy, wyraźnie preferujący zapewnienie potrzeb oświatowych mniejszości litewskiej.

NG 50 (435)