Niejednokrotnie na podstawie różnych źródeł na łamach "NG" zamieszczaliśmy publikacje, poświęcone historii i dniowi dzisiejszemu Polaków kowieńskich. Natomiast powyższa praca, która ukazała się w druku na przełomie listopada - grudnia br., jest bezspornie pierwszym tak obszernym i szczegółowym opisem dziejów Polaków na Litwie i jest godna szczególnej uwagi nie tylko jako dokument historyczny tamtego okresu, ale również jako zbiór różnych doświadczeń z życia i działalności społecznej polskiej mniejszości narodowej w warunkach nieprzychylnej wobec niej polityki państwa.

Praca jest skróconą wersją rozprawy doktorskiej, której promatorem jest wybitny historyk prof. dr hab. Piotr Łossowski - niezrównany znawca stosunków polsko - litewskich.

Edycja, licząca ponad trzysta stron, zawiera bardzo obszerny przebadany materiał źródłowy i literaturę oraz ilustracje w postaci fotografii z tamtego okresu, liczne odnośniki. Na pewno należy ją zaliczyć do prac szczególnych nie tylko ze względu na wyjątkowy zakres trudu pisarskiego, ale przede wszystkim na liczbę udokumentowanych statystyk, wydarzeń, ludzi i widzenia tego na tle stosunków między Polską a Litwą, kiedy "położenie ludności polskiej w niepodległej Litwie w okresie międzywojennym było wypadową niełatwych stosunków polsko - litewskich".

Praca jest dowodem tego, że pomimo ograniczeń i wielu piętrzących się trudności, Polacy zdołali zbudować i rozwinąć oryginalne życie kulturalne i obszerną działalność społeczną.

O znaczeniu, wpływach i aktywności ludności polskiej, które następnie ograniczano w przeróżny sposób, świadczą na przykład wybory z grudnia 1918 roku, kiedy do kowieńskiej rady miejskiej Polacy wybrali 31 radnych (42% głosów), Żydzi 21, Litwini 12, Niemcy 6, Rosjanie 1.

Niestety, uważny czytelnik na pewno spostrzeże również rzucające się w oczy analogie, a których mimo upływu czasu i absolutnej absurdalności w epoce rosnącego poszanowania praw człowieka i mniejszości narodowych dotychczas nie chcą się zrzec pewne organizacje, politycy i urzędnicy , próbując nadal prowadzić "nawracanie spolonizowanych Litwinów".

Praca jest wyjątkowo ciekawa i trudno byłoby coś dodać do recenzji prof. Jana Jurkiewicza, który zauważył,..."iż jest ona wynikiem budzącego wielkie uznanie trudu naukowego. Ma ona charakter pionierski - podejmuje kwestie mało zbadane i stawia nowe zagadnienia. O takich pracach mówi się nieraz, iż wytyczają ścieżki dla dalszych badań. O rozprawie Krzysztofa Buchowskiego można rzec, iż wytycza szerokie drogi. W oparciu o bogatą podstawę materiałową przedstawia w sposób najpełniejszy w dotych skomplikowane losy Polaków w Litwie istotnie rozszerzając naszą wiedzę o nich. Zarazem pogłębia naszą wiedzę o stosunkach polsko - litewskich i polityce wewnętrznej Litwy. Autor wykazał troskę o obiektywizm, ścisłość w dochodzeniu do ustaleń, umiejętność łączenia analizy z budową syntetycznego obrazu. Bogactwo szczegółów faktograficznych, które zaprezentował w pracy, nie nuży czytelnika dzięki jej umiejętnej konstrukcji i przejrzystemu, potoczystemu stylowi".

Książka została wydana przez Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku.

NG 1-2 (438)